Check!

Ze slaapt op zolder. Terwijl ze haar kleren uittrok liep ik naar het hoekje waar de lamp staat om met mijn voet het knopje in te drukken. Half uitgerekt om de knop te kunnen bereiken viel mijn oog op haar bureautje.

E heeft een echt schooltafeltje met een schoolstoeltje. Toen ik zo'n zes jaar geleden op mijn werk was op een basisschool in Rotterdam had ik het geluk dat ze die dag hun meubels vervingen. De oude meubeltjes waren uitgedeeld in de wijk waar veel kinderen anders helemaal geen tafel op hun kamer zouden hebben. Er waren nog wat meubeltjes over en dus mochten we ook een setje mee als we wilden. Mijn collega was enthousiast. E was nog een baby, maar ik vond het zo leuk dat we die middag met twee setjes terug naar Utrecht reden.

Nu is ze zes. De tafel en stoel passen haar perfect en de laatjes zijn zijn gevuld met allerlei boekjes en meidenfrutseltjes. Mijn oog valt op het briefje dat ze heeft gemaakt.
'Heb je een agenda gemaakt?' vraag ik. 'Nee, een check.' Ik heb geen idee wat ze bedoeld. 'Een check?' 'Ja, een check of ik dit doe.' Ik draai me om om te kijken wat ze bedoeld. Met opgeblazen wangen kijkt ze terug. Ze ziet mijn schaapachtige blik en rolt even met haar ogen. Dan volgt er toch een uitleg.
'Elke dag als ik dit doe -ze blaast haar wangen op- komt er een kruis. En elke dag als ik het niet doe dan komt er een check!' 'Maar,' zegt ze zichtbaar blij dat ze hiermee weer een einde aan het onderwerp kan maken 'ik ben er alweer mee gestopt hoor.'

#2 Je hebt altijd een keuze | Individueel

Dit is #2 van de relatielessen Asperger-NTer. Klik hier voor de uitleg waarom ik hier lessen over schrijf en bekijk gelijk de index voor andere lessen.

Je hebt altijd een keuze | Individueel
Ik ben van mening dat je in het leven altijd een keuze hebt. Toch was er een tijd dat B en ik in onze relatie allebei het gevoel hadden dat we met onze rug tegen de muur stonden en dat ons uitzicht aardig hopeloos was. Iets wat ik vaak teruglees van zowel mensen met autisme als van partners. Daarbij lijken veel het gevoel te hebben dat ze zelf geen grip hebben of invloed kunnen uitoefenen op de situatie waar ze het slachtoffer van zijn geworden.
Inmiddels kunnen B en ik samen en individueel bewust keuzes maken en ziet ons leven eruit zoals we het zelf en samen het liefst zien. In deze blog bespreek ik het maken van individuele keuzes.

Je bent geen slachtoffer
Misschien herken je het gevoel dat je geen grip krijgt op je relatie en op het leven dat je met je partner leeft. Dan kun je jezelf -of je het toe wilt geven of niet- een slachtoffer voelen. Ik schreef er vorig jaar in dit bericht ook al over. Je hebt je idealen of een toekomstdroom, maar iets of iemand staat je in de weg om die droom waar te maken. Je merkt dat je er geen grip op kunt krijgen hoe hard je ook je best doet en ondertussen drijft de realiteit steeds verder van je droom vandaan. Hoe meer je idealen door je vingers glippen hoe meer je de schuld daarvan toeschuift aan de persoon of omstandigheden die er tussen kwamen, bijvoorbeeld je partner of zijn/ haar tekortkomingen.

Neem verantwoordelijkheid voor de keuzes die je maakt
Als je weer grip wilt krijgen op je leven is het belangrijk dat je je niet krampachtig vast blijft klampen aan je oude idealen. Misschien waren je toekomstdromen mooi, maar je leeft niet in een droom, je leeft hier en nu. Maak dus een keuze uit de opties die er wel zijn en maak er het beste van. Hoe doe je dat?

1) Bedenk een situatie/probleem waar je voor je gevoel geen grip op hebt en waar je iets aan wilt veranderen. Maak het voor jezelf zo klein en specifiek mogelijk, dan heb je straks ook een concrete keuze waar je iets mee kunt.
- Wat is het probleem?
- Is dit een probleem op zichzelf of een gevolg van iets anders?

2) Laat het ideaalplaatje van hoe je het zou willen zien even los en bedenk welke opties er over zijn. Misschien kun je iets bedenken om het (terugkerende) probleem volgende keer te voorkomen, of misschien kun je alleen bedenken op welke manieren je met de situatie om zou kunnen gaan.
- Wat zou ik kunnen doen/ laten?
- Wat zou ik kunnen zeggen/ zwijgen?

3) Ga van alle opties die je bedacht hebt na:
- Is het realistisch?
- Wat zijn de gevolgen voor mezelf?
- Wat zijn de gevolgen voor anderen?
- Wat zijn de gevolgen voor het probleem?

4) Nu kun je alle onrealistische opties wegstrepen en uit de rest een keuze maken. Weeg de voor- en nadelen tegen elkaar af en besluit welke optie het best, of in de moeilijke gevallen het minst erg is. Omdat alle opties hebt overwogen kun je nu ook verantwoordelijkheid nemen voor de keuze die je uiteindelijk maakt.

Maak er een gewoonte van
Het bewust omgaan met de keuzes die je hebt is een gewoonte die je jezelf kunt aanleren. Wanneer ik moeite heb om het overzicht te zien dan neem ik de tijd om het met pen en papier uit te werken, maar doordat ik mijn keuzes vaak afweeg komt er inmiddels al automatisch een proces op gang als een situatie zich voordoet en weeg ik hetzelfde af in gedachten. Een extra voordeel als je deze 'zakelijke' manier van denken eigen maakt binnen een ASS-NT relatie, is dat je niet zo snel bij je emoties uitkomt, wat erg kan helpen op het moment dat je samen een probleem bespreekt. Als je het lastig vindt om de mogelijke opties te bedenken vraag dan iemand om even mee te denken. Wie weet zie je zelf nog mogelijkheden over het hoofd!

Een volgende keer zal ik inhoudelijk ingaan op keuzes die wij gemaakt hebben en die ons hebben geholpen. Ook zal ik het onderwerp samen keuzes maken nog aan bod laten komen. Succes als je hier ook mee aan de slag gaat!

#Index Relatielessen Asperger-NTer

B en ik zijn heel blij met elkaar. Dat maakt onze relatie niet mooier, beter, leuker of makkelijker dan andere relaties, maar we weten wel dat we beter worden van elkaar. In onze relatie maken we op onze manier ruimte voor Asperger (B) én voor Neuro-Typisch (ik). Daarvoor moeten we beide dingen inleveren, maar daar halen we ook allebei heel veel uit. Zonder elkaar zouden we vandaag niet de personen zijn die we zijn geworden. Is het altijd leuk en makkelijk? Nee, natuurlijk niet. Is het moeilijk en zwaar? Soms, maar hoe meer lessen we leren, hoe sneller we problemen kunnen aanpakken en oplossen.

De afgelopen jaren hebben we heel veel tijd en energie in onze relatie geïnvesteerd. Vooral de laatste twee jaar dat B zonder werk zat en we dus als gezin op veel momenten in en om het huis samen waren. In het begin hadden we vooral het gevoel dat we elke keer zelf het wiel moesten uitvinden. Na verloop van tijd leerden we goed communiceren en konden we doelgericht op zoek naar oplossingen bij problemen. Op dit punt hebben we een mooi fundament om op verder te bouwen en merken we steeds vaker dat er mensen op ons pad komen die tegen dingen aanlopen waar wij samen al uit zijn. Door iets van onszelf te delen zien we dat anderen er ook mee verder kunnen. Om die reden wil ik proberen op deze blog zo nu en dan een les te delen die ons geholpen heeft om te komen waar we nu zijn.

Hieronder zie je de index van lessen die ik al gedeeld heb:
#1 Luisteren NTer
#2 Je hebt altijd een keuze | Individueel
#3 Overprikkeling voorkomen
#4 Duidelijkheid door picto's

NB Niemand met Asperger is hetzelfde en dat geldt ook voor de NTers. Wat ik beschrijf is gebaseerd op onze ervaring, het is niet mijn bedoeling om te generaliseren of iedereen over één kam te scheren. Bedenk voor jezelf of je jezelf herkent en of je hier iets mee kunt.

#1 Luisteren NTer

Dit is #1 van de relatielessen Asperger-NTer. Klik hier voor de uitleg waarom ik hier lessen over schrijf en bekijk gelijk de index voor andere lessen.

Luisteren NTer
Voordat B en ik samen oplossingen konden bedenken voor onze problemen moesten we leren communiceren. De meeste problemen binnen een relatie vallen of staan met de communicatie. Je moet namelijk communiceren om elkaar te kunnen begrijpen, om oplossingen te bedenken en om op dezelfde lijn te komen. Waarschijnlijk verlopen veel AS-NT relaties daarom zo problematisch, Aspergers en NTers communiceren verschillend en als je elkaar niet leert verstaan leef je langs elkaar heen en stel je elkaar elke keer teleur.

Omdat de communicatie een enorm groot onderwerp is beperk ik me nu alleen tot het luisteren van de NTer.

Vraag voor de NTer: Hoor je wel eens het verwijt van je partner 'je luistert niet'? Of merk je wel eens dat je partner zich -nadat hij/zij zijn zegje gedaan heeft- zich afsluit terwijl je voor je gevoel nog helemaal niet bent uitgepraat? Mogelijk luister je niet goed.

Begin je in gedachten al tegenargumenten te formuleren tegen mijn stelling hierboven? Bij mij zou het wel zo gaan een paar jaar geleden. Ik luisterde namelijk ook niet goed, al dacht ik van wel. Het duurde vrij lang voor ik het door had, ik sprak B ook tegen als hij me zei dat ik niet luisterde. Ik had zelf namelijk zoveel te zeggen waar hij niet naar luisterde dat ik niet doorhad dat luisteren juist de sleutel was om ook zelf gehoord te worden.

Volgens de boekjes is luisteren meer dan je oren open zetten en wachten wat erin komt. Je stelt vragen om wat je gehoord hebt te checken en om erachter te komen of je het ook goed begrijpt. Ik dacht altijd dat zulke technieken bedoeld waren voor dokters tijdens werktijden, maar nu weet ik wel beter. Naar mijn mening is luisteren en doorvragen een voorwaarde voor vruchtbare communicatie tussen AS en NT.

Drie redenen om zonder onderbrekingen te luisteren naar je AS partner en door te vragen:
1) Mensen met ASS zeggen dingen soms anders dan ze bedoelen en interpreteren de dingen ook anders dan wij bedoelen. Alsof er een onzichtbare lachspiegel in het midden staat die alles wat je zegt en hoort verdraaid. Alleen is het niet om te lachen. Als je niet doorvraagt kun je niet zeker weten of je begrijpt wat je partner eigenlijk bedoeld te zeggen. Ga je dan reageren op wat je hoort, dan drijft het gesprek steeds verder van het onderwerp af en worden er steeds meer bijzaken bijgehaald wat de communicatie niet ten goede komt.
*Het voordeel als je goed luistert: onderwerpen blijken veel minder gecompliceerd te zijn als het beperkt blijft tot wat je partner bedoelde aan te kaarten.

2) Mensen met ASS hebben een bepaalde ruimte in hun hoofd beschikbaar voor informatie. Als er een verhaal klaar staat om verteld te worden, past daar niet iets anders bij. Er moet dus eerst iets uit voor er iets nieuws in past. Je partner zal dus eerst de kans moeten krijgen zijn/haar verhaal te doen. De doorvragen zijn niet alleen nodig voor jezelf om te checken dat je het snapt, maar je partner heeft het nodig om te weten dat je goed luisterd. Doe je dit niet dan kan hij/zij zijn eigen verhaal niet loslaten om ruimte te maken voor jou verhaal. Begin je daarbij toch te praten dan zal hij/zij waarschijnlijk overstromen (woedeaanval of huilbui) of zich gauw terugtrekken in een eigen wereld.
*Het voordeel als je goed luistert: als je partner echt zijn/haar hart gelucht heeft -zonder onderbrekingen- dan blijkt hij/zij in staat om ook naar jou te luisteren.

3) Mensen met ASS hebben een langere verwerkingstijd. De informatie die binnenkomt -alles wat je zegt en doet tijdens het gesprek- moet in hun hoofd tot een logische puzzel gemaakt worden, dat kost tijd. Dus ga je tijdens het verhaal zelf opmerkingen maken, dingen verklaren of je eigen variant van de situatie vertellen dan zal je partner daaruit niet kunnen afleiden dat je zijn/haar verhaal gehoord en begrepen hebt, maar juist van de wijs raken. Waarschijnlijk wil hij/zij zijn eigen verhaal daarna weer herhalen om er zeker van te zijn dat je het echt gehoord hebt.
*Het voordeel als je goed luistert: het gesprek komt veel sneller tot de kern en er blijft energie over om tot een oplossing te komen.

Genoeg redenen om goed te luisteren en door te vragen. Maar waarom is het dan zo moeilijk? Misschien ben je je er helemaal niet bewust van hoe je luistert. Maar het kan ook zijn dat je bepaalde gewoontes moet afleren.

Twee valkuilen bij het luisteren
1) Verdedigend luisteren.
Misschien ben je gewend om jezelf te verdedigen. Dat is niet hetzelfde als tegenspreken, maar dat is wel hoe het voor iemand met ASS klinkt. Je geeft totaal geen gehoor aan het probleem, maar met je verklaring keur je het probleem bijna goed. Zo luisterde ik voorheen:

Voorbeeld:
B: 'Er liggen allemaal vieze dingetjes op de grond.' Ik: 'Ja, dat komt omdat de hond net in de plantenbak heeft gesnuffeld en ik kon het nog niet opruimen omdat ik nog bezig was met de keuken op te ruimen.'
* In dit voorbeeld geef ik niet alleen een verklaring hoe het komt, maar verdedig ik ook alvast waarom ik het niet opgeruimd heb -terwijl dit helemaal niet ter discussie staat- en vaak voegde ik er dan aan toe 'als ik klaar ben met de keuken dan ruim ik het wel op'. Allemaal goed bedoeld, maar vervolgs moest B verplicht door de vieze dingetjes blijven lopen tot ik klaar was met de keuken, omdat er nu ineens een afspraak was dat ik het op zou ruimen.

2) Associatief luisteren.
Je kent ze vast wel. Je komt met een verhaal en je gesprekspartner weet ook iets van dat onderwerp en de volgende ook en uiteindelijk rol je van het ene onderwerp naar het andere en heeft iedereen zijn verhaal gedaan behalve jij. Als je associatief luistert associeer je wat je hoort met iets wat je al weet en begin je daarover te vertellen. Als je NTer bent gaat het waarschijnlijk ongemerkt en vind je het gewoon gezellig, maar ongemerkt belemmer je je partner met ASS om zijn/haar verhaal te doen. Als je partner steeds minder uit zichzelf verteld of gesprekken steeds meer aan zich voorbij laat gaan zou je eens kunnen nadenken of je op bovenstaande wijze luistert.


Bij mij duurde het even voor ik doorhad dat luisteren een belangrijke sleutel was. Natuurlijk heb ik ook mijn valkuilen en moet ik alert blijven. Maar hoe meer je hiermee oefent hoe makkelijker het gaat voor beide partijen. Het lijkt erop dat vooral de NTer hier moeite voor moet doen, maar ik kan je verzekeren dat het uiteindelijk voor de NTer juist veel gemakkelijker zal verlopen. De moeite van het proberen waard. En laat gerust een berichtje achter om te laten weten hoe het is gegaan!

Probleem

Vorige week woensdag. De juf van groep 3 staat in de deuropening. 'Ik heb een probleem' zegt ze. Ik verschuif mijn laptop een stukje en verplaats mijn gedachten van de e-mail waar ik mee bezig was naar de juf. 'Vertel' zeg ik. Mijn blik is vragend en een korte stilte valt. Ja, je werkt vandaag op school dus ik dacht dan kan ik net zo goed gelijk langs lopen. Juf zet een stap in het kamertje waar ik zit te werken en begint..

E had zojuist onenigheid met T (T is een meisje uit haar klas, ze zit naast E en ze spelen soms samen). T was in huilen uitgebarsten en juf was polshoogte gaan nemen. 'Wat blijkt nou?' zegt juf tegen mij, 'E heeft tegen T gezegd: jou papa en mama liegen!'
Ik probeer te bedenken waarom E dat gezegd kan hebben terwijl haar juf me aankijkt of ze zojuist de clou al verteld heeft. Als het stil blijft vraag ik 'heeft E ook gezegd waarom ze dat vindt?'
'Nou, ik vroeg het aan E en toen zei ze: dat kan ik alleen aan juf vertellen als er verder helemaal niemand bij is.' Weer wordt het stil en kijkt de juf me triomfantelijk aan. Het begint een beetje op een raadsel te lijken nu, maar de clou ontgaat me nog steeds. Dan vervolgt ze haar verhaal. Juf heeft T gerustgesteld en E even apart genomen om de verklaring te horen. Toen E met uitleg kwam werd het allemaal gelijk duidelijk... T gelooft in Sinterklaas.

Ineens kon ik me de wisselwerking tussen E en T levendig voorstellen. E wist vorig jaar al dat de oude man met de mijter niet bestaat maar verkleed is. E kennende begint ze niet zomaar over het onderwerp te praten. Maar wanneer iemand binnen haar gehoorafstand een opmerking maakt die niet waar is dan kan ze dat écht niet verkroppen. Daarbij is T een gevoelig meisje dat ongetwijfeld erg aangedaan is door de heftige beschuldiging en dus in huilen uitbarstte.

'Maar nu is er dus een probleem' zegt juf. 'Want ze heeft gelijk. Het is waar wat ze zegt.' Een gevoel van trots en opluchting overvalt me. Trots omdat E zo knap was om het niet te vertellen waar alle kinderen bij waren maar te wachten tot juf haar apart nam. En opluchting omdat juf de hele kwestie niet afwimpelt maar het gelijk van E erkent en met beide meisjes het beste voor heeft.

Juf heeft met E afgesproken dat het nu een geheimpje van hen samen is en dat ze er met juf over mag praten. Wat de ouders van T hebben gezegd is als een spelletje dat ze met T spelen heeft ze aan E uitgelegd. Een uitleg waar ik helemaal achter kan staan. En nadat een en ander goed was gemaakt liep de woordenwisseling met een sisser af. Zonder ingewikkelde vragen van T gelukkig, want om er nou op school achter te komen dat het allemaal niet waar is zou ook jammer zijn.